ΟΗΕ για την κρίση υπογεννητικότητας: Ένας στους 5 δεν θα αποκτήσει τα παιδιά που θέλει – Τι ισχύει στην Ελλάδα

Η νέα έκθεση του ΟΗΕ για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα υπογραμμίζει ένα σοβαρό πρόβλημα υπογεννητικότητας με διεθνή αντίκτυπο.

«Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι άνθρωποι δεν θέλουν παιδιά. Είναι ότι δεν μπορούν». Αυτή η φράση συμπυκνώνει το πιο ηχηρό μήνυμα της νέας έκθεσης του Ταμείου του ΟΗΕ για τον Πληθυσμό (UNFPA), με τίτλο «Η Πραγματική Κρίση Γονιμότητας: Η Αναζήτηση της Αναπαραγωγικής Ικανότητας σε Έναν Κόσμο που Αλλάζει». Η υπογεννητικότητα -που κάποτε αντιμετωπιζόταν ως μια στατιστική- γίνεται πλέον ένα απτό πρόβλημα που αφορά τον πλανήτη στο σύνολό του. «Ο κόσμος έχει αρχίσει μια άνευ προηγουμένου πτώση των ποσοστών γονιμότητας», λέει η Δρ Ναταλία Κανέμ, επικεφαλής του UNFPA.

«Είναι η πρώτη φορά που ο ΟΗΕ ασχολείται εντατικά με τα ζητήματα της χαμηλής γονιμότητας», λέει ο καθηγητής Stuart Gietel-Basten, ειδικός στο Δημογραφικό στο Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Χονγκ Κονγκ. Μέχρι πρόσφατα, ο οργανισμός εστίαζε σε μεγάλο βαθμό στις γυναίκες που έχουν περισσότερα παιδιά από όσα επιθυμούσαν και στην «ανεκπλήρωτη ανάγκη» για αντισύλληψη.

Ωστόσο, ο UNFPA προτρέπει σε προσοχή ως απάντηση στη χαμηλή γονιμότητα. «Αυτή τη στιγμή, αυτό που βλέπουμε είναι πολλή ρητορική καταστροφής, είτε για τον υπερπληθυσμό είτε για τη μείωση του πληθυσμού, η οποία οδηγεί σε αυτού του είδους την υπερβολική αντίδραση, και μερικές φορές σε μια χειραγωγική αντίδραση», λέει η Δρ Κανέμ. Επισημαίνει ότι πριν από 40 χρόνια η Κίνα, η Κορέα, η Ιαπωνία, η Ταϊλάνδη και η Τουρκία ανησυχούσαν όλες για τον υπερβολικά υψηλό πληθυσμό τους. Μέχρι το 2015 ήθελαν να αυξήσουν τη γονιμότητα.

«Θέλουμε να προσπαθήσουμε, στο μέτρο του δυνατού, να αποφύγουμε την εφαρμογή πανικόβλητων πολιτικών από αυτές τις χώρες», λέει ο καθηγητής Gietel-Basten. «Βλέπουμε τη χαμηλή γονιμότητα, τη γήρανση του πληθυσμού και τη στασιμότητα του πληθυσμού να χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία για την εφαρμογή εθνικιστικών, αντιμεταναστευτικών πολιτικών και συντηρητικών πολιτικών όσον αφορά το φύλο», λέει.

Ένας στους 5 δεν θα αποκτήσει όσα παιδιά θέλει

Η έρευνα, που διεξήχθη σε 14 χώρες με συνολικό πληθυσμό που ξεπερνά το ένα τρίτο του παγκόσμιου, αποκαλύπτει μια νέα αλήθεια: ένας στους πέντε ανθρώπους δεν αναμένει να αποκτήσει τον αριθμό των παιδιών που επιθυμεί. Όχι από επιλογή, αλλά από ανάγκη. Η έρευνα εστίασε σε ένα μείγμα χωρών με χαμηλό, μεσαίο και υψηλό εισόδημα, καθώς και χωρών με χαμηλή και υψηλή γονιμότητα, ενώ ηλικιακά το UNFPA απευθύνθηκε σε νέους ενήλικες και άτομα που έχουν ξεπεράσει την αναπαραγωγική τους ηλικία.

Αυτό που βρέθηκε είναι ότι η υπογεννητικότητα στην εποχή μας δεν σχετίζεται με την αποστροφή προς τη γονεϊκότητα. Αντιθέτως, οι περισσότεροι συμμετέχοντες στην έρευνα του UNFPA επιθυμούν δύο ή περισσότερα παιδιά. Όμως η πραγματικότητα τους τραβάει προς την αντίθετη κατεύθυνση. «Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες θέλουν δύο ή περισσότερα παιδιά. Τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται σε μεγάλο βαθμό επειδή πολλοί αισθάνονται ανίκανοι να δημιουργήσουν τις οικογένειες που επιθυμούν. Και αυτή είναι η πραγματική κρίση», λέει η Δρ. Κανέμ.

 

Τα σημαντικότερα εμπόδια;

Το απαγορευτικό κόστος της απόκτησης οικογένειας

Η εργασιακή ανασφάλεια και η έλλειψη επαρκούς άδειας

Η έλλειψη πρόσβασης σε φροντίδα παιδιών

Η έλλειψη κατάλληλου συντρόφου

Και, κυρίως, η έλλειψη χρόνου

«Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να φτάνει κανείς στα 50 και να συνειδητοποιεί πως απέκτησε λιγότερα παιδιά απ’ όσα ήθελε. Κι όμως, σχεδόν το 40% των ερωτηθέντων άνω των 50 το επιβεβαιώνουν», σημειώνει η Δρ. Ναταλία Κανέμ, εκτελεστική διευθύντρια του UNFPA.

 

Τι συμβαίνει στη χώρα μας

Η Ελλάδα δεν συμμετείχε επισήμως στην έρευνα, όμως τα ευρήματα της έκθεσης καθρεφτίζουν ουσιαστικά την δική μας πραγματικότητα. (Στην έρευνα συμμετείχαν οι Νότια Κορέα, Ταϊλάνδη, Ιταλία, Ουγγαρία, Γερμανία, Σουηδία, Βραζιλία, Μεξικό, ΗΠΑ, Ινδία, Ινδονησία, Μαρόκο, Νότια Αφρική και Νιγηρία που αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού.)

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2022, ο αριθμός των γεννήσεων ήταν 76.541, μειωμένος κατά 10,3% σε σχέση με το 2021. Με τον δείκτη γονιμότητας να παραμένει κάτω από το 1,4 εδώ και χρόνια και με συνεχή γήρανση του πληθυσμού, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια από τις χαμηλότερες θέσεις στην Ευρώπη όσον αφορά στη φυσική ανανέωση του πληθυσμού.

Έρευνες που έχουν διεξαχθεί από ελληνικά πανεπιστήμια και οργανισμούς όπως το ΙΟΒΕ και η ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι:

Πάνω από το 60% των νέων δηλώνουν ότι δεν θα κάνουν (άμεσα) παιδιά λόγω οικονομικής ανασφάλειας.

Οι γυναίκες καθυστερούν να τεκνοποιήσουν εξαιτίας της επισφαλούς εργασίας και της δυσκολίας εξεύρεσης στέγης.

Η αναλογία παιδιών ανά γυναίκα είναι 1,3, ενώ το ελάχιστο για πληθυσμιακή σταθερότητα είναι 2,1.

Το φύλο ως εμπόδιο – και όχι μόνο για τις γυναίκες

Η έκθεση του UNFPA αναδεικνύει ένα ακόμα κρίσιμο στοιχείο: η ανισότητα των φύλων δεν έχει εξαλειφθεί, έχει μετασχηματιστεί. Από τις εργασιακές διακρίσεις, μέχρι την έλλειψη υποστήριξης για τους πατέρες, η κοινωνική δομή δεν ενισχύει τη γονεϊκότητα, αντίθετα τη «φρενάρει».

Στην Ελλάδα, παρότι έχουν γίνει βήματα όπως η θεσμοθέτηση άδειας πατρότητας, τα ποσοστά συμμετοχής των ανδρών στις γονεϊκές υποχρεώσεις παραμένουν χαμηλά, με την «παραδοσιακή» μητέρα να σηκώνει ακόμα και σήμερα το βάρος του σπιτιού σχεδόν μόνη.

 

Ανάγκη για κοινωνική μεταρρύθμιση και λύσεις

Η έκθεση του ΟΗΕ είναι ξεκάθαρη: τα επιδόματα γεννήσεων ή οι στοχευμένες καμπάνιες «να κάνουμε περισσότερα παιδιά» δεν είναι η απάντηση. Συχνά αποτυγχάνουν ενώ σε αρκετές περιπτώσεις καταλήγουν σε καταναγκασμούς ή προσβολή βασικών δικαιωμάτων.

Αντιθέτως, το UNFPA προτείνει:

Επένδυση στην αξιοπρεπή εργασία

Προσιτή και ασφαλή στέγαση

Πλήρη πρόσβαση σε υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας

Ενίσχυση της ισότητας των φύλων στο σπίτι και στην εργασία

Διεύρυνση των δικαιωμάτων γονεϊκότητας σε LGBTQI+ και άγαμα άτομα

«Το ζήτημα δεν είναι να πείσουμε τους ανθρώπους να κάνουν παιδιά, αλλά να τους δώσουμε τη δυνατότητα να το κάνουν όταν το επιθυμούν», αναφέρει η Δρ. Κανέμ.

 

Τι δείχνει η επόμενη μέρα;

Η Ελλάδα, όπως και πολλές χώρες, δεν χρειάζεται άλλες αριθμητικές προβλέψεις. Χρειάζεται πολιτική αποφασιστικότητα και κοινωνική ενσυναίσθηση. Οι νέοι σήμερα δεν ζητούν μόνο επιδόματα. Ζητούν σταθερότητα, ελευθερία, δίκαιη μεταχείριση και χρόνο. Ζητούν να μπορούν να ονειρεύονται οικογένεια χωρίς να φοβούνται το αύριο.

Αυτή είναι η πραγματική κρίση. Και για πρώτη φορά, ο ΟΗΕ τη βλέπει όχι μόνο με νούμερα αλλά με το πραγματικό της πρόσωπο. Το θέμα είναι να του δούμε όλοι αυτό – και κυρίως να κάνουν κάτι όσοι έχουν τη δύναμη και τη δυνατότητα.