Γράφει ο Νίκος Πέτρου, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) και Πρόεδρος του Foundation for Environmental Education (FEE)
Η COP30 ξεκίνησε με καταρρακτώδεις βροχές που πλημμύρισαν τους δρόμους γύρω από τον χώρο της διάσκεψης και τελείωσε με μια πυρκαγιά που διέκοψε για λίγο τις συνομιλίες. Συμβολική πλαισίωση μιας διάσκεψης για την κλιματική αλλαγή…
Συμβολική επίσης ήταν και η επιλογή του Μπελέμ, μιας πόλης στην είσοδο του Αμαζονίου, της πλουσιότερης ίσως σε βιοποικιλότητα περιοχής του κόσμου και μιας από τις πλέον απειλούμενες από την κλιματική κρίση. Μιας πόλης που μεγαλώνει άναρχα, ευάλωτη στις πλημμύρες, γεμάτη από τις ανισότητες και την προσαρμοστικότητα που χαρακτηρίζουν τον παγκόσμιο νότο, μιας πόλης που υπογραμμίζει ότι οι αοριστολογίες μεταξύ αρχηγών κρατών και υπουργών έχουν δραματικές επιπτώσεις στους πολίτες του πλανήτη.
Υπήρξαν, όμως, και επικρίσεις, από ειδικούς και οργανώσεις, ότι η επιλογή αυτή έδωσε βάρος στον συμβολισμό και όχι στην πραγματική αλλαγή. Αιτία ήταν τα έργα «αναβάθμισης» της πόλης για να δεχθεί τους πάνω από 50.000 συμμετέχοντες, και ιδιαίτερα η κατασκευή μιας μεγάλης οδικής αρτηρίας μέσα από προστατευόμενη περιοχή νότια της πόλη που φέρεται να κατέστρεψε χιλιάδες στρέμματα τροπικού δάσους, παρά τις αντιδράσεων των ντόπιων κατοίκων. Αν και η Βραζιλιάνικη κυβέρνηση αρνήθηκε τις κατηγορίες, λέγοντας ότι το έργο ήταν προγενέστερο της COP, η κατασκευή του δρόμου είχε ανασταλεί πολλές φορές λόγω διαμαρτυριών και τοπικής οργής, αλλά και της θεωρούμενης έλλειψης διαβούλευσης, και ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2024.
Πολλά ήταν και τα παράπονα για πρακτικά προβλήματα, όπως η έλλειψη κλιματισμού στους χώρους της διάσκεψης, οι λιγοστές τουαλέτες και θέσεις ανάπαυσης και οι λιγοστές δυνατότητες διατροφής, κάτι που θύμισε την COP27. Το μεγαλύτερο, όμως, πρόβλημα φαίνεται πως ήταν το κόστος διαμονής. Τα διαθέσιμα δωμάτια την πόλη δεν επαρκούσαν, με αποτέλεσμα να επιστρατευτούν ως και κρουαζιερόπλοια, ενώ πολλά από τα ξενοδοχεία ζητούσαν πάνω από $1.000 τη βραδιά, ποσό τετραπλάσιο από τις συνήθεις ημερήσιες αποζημιώσεις του ΟΗΕ και απαγορευτικό για τις αντιπροσωπείες πολλών από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Κάποιοι, μάλιστα, ισχυρίζονται ότι αυτό είναι σκόπιμο και αποτελεί ένα έμμεσο τρόπο αποκλεισμού των φτωχότερων χωρών από τη συμμετοχή στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων, και ότι παρατηρείται συστηματικά στις πρόσφατες COP.
Μια άλλη «παράδοση» των COP που τηρήθηκε απαρέγκλιτα ήταν η μαζική συμμετοχή της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, στην έναρξη της διάσκεψης αποκήρυξε την παραπληροφόρηση, όμως οι πετρελαϊκές εταιρείες που συστηματικά παραπληροφορούν το κοινό εδώ και δεκαετίες και εμποδίζουν την λήψη ουσιαστικών αποφάσεων ήταν παρούσες με τουλάχιστον 1.600 λομπίστες. Και αν ήταν λιγότεροι από ότι στην COP28 (2.456) και την COP29 (1.773), αναλογικά η παρουσία τους ήταν εξ ίσου ισχυρή, αφού συγκροτούσαν τη δεύτερη σε μέγεθος αντιπροσωπεία μετά από εκείνη των οικοδεσποτών. Μια περσινή έκθεση που έγινε για λογαριασμό του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (ICC), αναφέρει ότι τη δεκαετία 2014-2023 καταγράφηκαν περίπου 4.000 κλιματικές καταστροφές, που επηρέασαν περίπου 1,6 δισ. ανθρώπους και είχαν συνολικό κόστος πάνω από 2 τρισ. δολάρια. Τονίζει δε ότι τη διετία 2022-2023 το κόστος των ζημιών έφτασε τα 451 δισ. δολάρια (αύξηση 19% σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια) και ότι πλέον ακόμη και μεμονωμένα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν ζημιές που μπορεί να υπερβαίνουν το ετήσιο ΑΕΠ κάποιων αναπτυσσόμενων χωρών. Και όμως, ενώ πρόσφατα οι Φιλιππίνες και η Τζαμάικα χτυπήθηκαν άγρια από τυφώνες και τροπικές καταιγίδες, με πολλούς θανάτους και τεράστιες καταστροφές, οι λομπίστες ξεπερνούσαν τις αντιπροσωπίες τους κατά 50 προς 1 και 40 προς 1 αντίστοιχα, και ήταν κατά 60% περισσότεροι από τους εκπροσώπους των 10 πιο κλιματικά ευάλωτων χωρών συνολικά.
Για μια φορά ακόμη κυριάρχησαν οι σκληρές διαφωνίες. Ο Πρόεδρος της COP30, Αντρέα Κορέα ντο Λάγκο, που είχε ζητήσει ευρεία συμφωνία των χωρών τονίζοντας ότι «ο κόσμος μας βλέπει … και αυτή δεν μπορεί να είναι μια ατζέντα που μας χωρίζει», αναγκάστηκε, μάλιστα, να διακόψει την ολομέλεια, που είχε ήδη ξεπεράσει την επίσημη λήξη, όταν διαπραγματευτές από αρκετές χώρες αρνήθηκαν να συναινέσουν, κατηγορώντας τον ότι «έκλεινε» τα κείμενα χωρίς να ακούσει τις αντιρρήσεις τους. Η Προεδρία συνέχισε τις διαβουλεύσεις εν κλειστώ και το τελικό κείμενο συμφωνήθηκε αργά το Σάββατο.
Πολλοί χαρακτήρισαν το τελικό κείμενο αδύναμο και ανεπαρκές και 36 χώρες, μεταξύ των οποίων κάποιες ισχυρές, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία, αλλά και μικρά νησιωτικά κράτη ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή, τόνισαν ότι «δεν προχωρεί αρκετά». Ο διαπραγματευτής του Παναμά, Χουάν Κάρλος Γκόμεζ, δήλωσε πως «Μια απόφαση για το κλίμα που δεν αναφέρει καν τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι ουδετερότητα, είναι συνενοχή … Και αυτό που συμβαίνει εδώ υπερβαίνει την ανικανότητα … Η επιστήμη έχει διαγραφεί από την COP30 επειδή προσβάλλει τους ρυπαίνοντες».
Ας δούμε τα κυριότερα αποτελέσματα:
- Ένα θετικό βήμα ήταν ότι οι χώρες συμφώνησαν να τριπλασιάσουν τη χρηματοδότηση για την προσαρμογή. Όμως ο στόχος των 120 δισ. δολαρίων ετησίως είναι αρκετά χαμηλότερος από τα 300 δισ. που ζητούν οι ευάλωτες χώρες ώστε να μπορούν να προστατεύουν αποτελεσματικά τους πολίτες τους, και μετατέθηκε για το 2035 αντί για το 2030, όπως είχε προταθεί. Αυτό περιορίζει την αποτελεσματικότητα της συμφωνίας, αφού τα κλιματικά φαινόμενα αυξάνονται και εντείνονται ενώ η χρηματοδότηση των αδύναμων οικονομιών επιβραδύνεται. Πολλές χώρες τονίζουν ότι το χρονοδιάγραμμα αυτό «αγνοεί την πραγματικότητα των κλιματικών καταστροφών», ότι οι σχετικοί δείκτες είναι ασαφείς, ανεπαρκείς και δεν συμβαδίζουν με προηγούμενες κλιματικές συμφωνίες, και αισθάνονται προδομένες από την απροθυμία των ισχυρών οικονομιών, όπως η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, να πάρουν ξεκάθαρη θέση.
Αν και το θέμα της κλιματικής χρηματοδότησης δεν ήταν στην επίσημη ατζέντα, κυριάρχησε στις συζητήσεις, με τελικό αποτέλεσμα ένα διετές πρόγραμμα εργασίας ώστε να διασφαλιστεί ότι οι χώρες θα συνεχίσουν να συζητούν την εφαρμογή της απόφασης του Μπακού, δηλαδή, την αύξηση της χρηματοδότησης προς τις αναπτυσσόμενες χώρες σε τουλάχιστον 1,3 τρισ. δολάρια ετησίως έως το 2035. Χωρίς, βέβαια, δεσμεύσεις…
- Ένα άλλο θετικό αποτέλεσμα, που χαιρετίστηκε ιδιαίτερα από την κοινωνία των πολιτών, ήταν η συμφωνία για τη δημιουργία ενός Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Mechanism) που θα διασφαλίζει ότι η μετάβαση σε πράσινες οικονομίες σε όλο τον κόσμο θα γίνει δίκαια και περιφρουρώντας τα δικαιώματα όλων. Για πρώτη φορά στην ιστορία των COP ένα κείμενο είναι τόσο ισχυρό σε θέματα δικαιωμάτων και συμπερίληψης, με Σχέδιο Δράσης για τo Φύλο και με αναφορές στην ισότητα, στην ενδυνάμωση των αδύναμων ομάδων, των νέων και των αυτόχθονων πληθυσμών, στην εκπαίδευση κ.ά. Όμως οι προσπάθειες να ενταχθεί στη συμφωνία και κάποιο σχήμα χρηματοδότησης απέτυχαν και οι εφαρμοστικές λεπτομέρειες θα οριστικοποιηθούν στην COP31.
- Για το μεγάλο ζητούμενο, την αναθεώρηση των εθνικών κλιματικών στόχων ώστε να κλείσει η ψαλίδα ανάμεσα στα υπεσχημένα και τα απαραίτητα και να μείνουμε στο μονοπάτι του 1.5°C, το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό. Περισσότερες από 70 χώρες, μεταξύ των οποίων η Κίνα και η Ινδία, όχι μόνον δεν υπέβαλαν νέους στόχους άλλα παρεμπόδισαν και κάθε προσπάθεια ουσιαστικής διαπραγμάτευσης και λήψης δεσμευτικών αποφάσεων. Η τελική κατάληξη ήταν μια άνευρη συμφωνία για περαιτέρω συζητήσεις(!) και υποβολή σχετικής έκθεσης στην επόμενη COP. Καθώς τα περισσότερα από τα 119 εθνικά σχέδια που υποβλήθηκαν κρίνονται ανεπαρκή, με τα σημερινά δεδομένα η εκτιμώμενη μείωση των εκπομπών ως το 2035 θα είναι μόλις 15% αυτής που η επιστήμη θεωρεί απαραίτητη για τον 1.5°C και η αύξηση της θερμοκρασίας ως το τέλος του αιώνα αναμένεται να φτάσει ή να ξεπεράσει τους 2.5°C.
- Μια ομάδα 90 αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών πίεσαν για να συμπεριληφθεί ένας οδικός χάρτης για την απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα. Αν και η πρόταση αυτή προέβλεπε μόνο διαπραγμάτευση για τον τρόπο μιας τέτοιας μετάβασης, περίπου 80 πετροκράτη, που περιλαμβάνουν τις Αραβικές χώρες με ηγέτη τη Σαουδική Αραβία, αλλά και τη Ρωσία και κάποιες Αφρικανικές χώρες, προέβαλαν σκληρή αντίσταση. Έτσι, το τελικό κείμενο περιέχει μόνον μια αόριστη αναφορά στη «Συμφωνία των Εμιράτων», με τρόπο όμως που οι ειδικοί θεωρούν ότι σκόπιμα αποδυναμώνει και διαστρεβλώνει το τελικό κείμενο της COP28. Και αυτά, ενώ το 2025 φαίνεται ότι θα είναι και πάλι ένα από τα θερμότερα καταγεγραμμένα έτη και η «Χάρτα Απανθρακοποίησης» της πετρελαϊκής βιομηχανίας που ανακοινώθηκε στην COP28 οδήγησε σε επενδύσεις εκατοντάδων δισ. δολαρίων σε νέες εξορύξεις τη χρονιά που πέρασε.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ακόμη ελπίδα, καθώς η Βραζιλία ανακοίνωσε ένα σχέδιο απεξάρτησης που θα προωθήσει εκτός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών και θα το συνδέσει με την πρόταση των «προθύμων», υπό την ηγεσία της Κολομβίας και των νησιωτικών κρατών του Ειρηνικού. Το σχέδιο αυτό αρχικά περιλαμβάνει υψηλού επιπέδου διαβουλεύσεις μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρηματικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών, με μια διεθνή διάσκεψη τον ερχόμενο Απρίλιο, στην Σάντα Μάρτα της Κολομβίας, και στόχο να παρουσιαστεί μια έκθεση στην επόμενη COP. Ο Πρόεδρος Λούλα δεσμεύτηκε δημόσια να φέρει τον οδικό χάρτη απεξάρτησης στη σύνοδο των G20 και σε άλλα παγκόσμια fora.
- Ο οδικός χάρτης για την προστασία των τροπικών δασών βροχής, τον οποίο προωθούσε η υπουργός Περιβάλλοντος της Βραζιλίας, Μαρίνα Σίλβα, και τον οποίο υποστήριξαν διεθνείς οργανώσεις, αλλά και εκπρόσωποι αυτόχθονων πληθυσμών, τόσο μέσα στη διάσκεψη όσο και στους δρόμους του Μπελέμ με μεγάλες πορείες, δεν εντάχθηκε τελικά στο τελικό κείμενο, γιατί συνδέθηκε με τον οδικό χάρτη για τα ορυκτά καύσιμα. Η σύνδεση αυτή θεωρήθηκε ως διπλωματική γκάφα, κάποιοι όμως την αποδίδουν σε σαμποτάζ από το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας, το οποίο έχει ως δηλωμένο στόχο τις εξαγωγές πετρελαίου.
Το Tropical Forest Recovery Facility που ανακοίνωσε η Βραζιλία, ένα νέο, καινοτόμο επενδυτικό σχήμα που θα επιβραβεύει τη διατήρηση δασών, επίσης συντηρεί κάποια ελπίδα. Το σχήμα αυτό, που θα φιλοξενηθεί από την Παγκόσμια Τράπεζα, στοχεύει να συγκεντρώσει 25 δισ. δολάρια από συνεισφορές χωρών και να μοχλεύσει αλλά 100 δισ. από ιδιωτικούς πόρους, όμως ως τώρα μόνον η Βραζιλία και η Ινδονησία έχουν συνεισφέρει, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο απέσυρε την υπεσχημένη συμμετοχή του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ ο Πρόεδρος Λούλα τάσσεται υπέρ της προστασίας των δασών και της απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, η κυβέρνησή του έδωσε το πράσινο φως για ερευνητικές γεωτρήσεις κοντά στις εκβολές του Αμαζονίου για την εκμετάλλευση ενός δυνητικά τεράστιου υπεράκτιου κοιτάσματος πετρελαίου. Η αμφισημία αυτή, δυστυχώς, είναι χαρακτηριστική σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που προσπαθούν να ισορροπήσουν την οικονομική μεγέθυνση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους με τη βιωσιμότητα.
- Ένα άλλο σημείο τριβής ήταν τα λεγόμενα μονομερή εμπορικά μέτρα, τα οποία περιλαμβάνουν κανονισμούς για τις εισαγωγές που σχετίζονται με τις εκπομπές και την καταστροφή δασών. Αρκετές χώρες αντέδρασαν, θεωρώντας ότι τέτοια μέτρα τις φέρνουν σε μειονεκτική θέση και δημιουργούν ανισορροπίες στην απανθρακοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Τελικά, αποφασίστηκε τριετής διάλογος στα επικουρικά όργανα για ευρύτερη διεθνή συνεργασία σε αυτό το θέμα. Αυτό θεωρείται πολιτική επιτυχία της Κίνας, η οποία, μαζί με άλλες αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις όπως η Ινδία, αμφισβητεί εδώ και χρόνια τους περιβαλλοντικούς εμπορικούς φραγμούς, κυρίως τον φόρο άνθρακα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Στην αρχή της COP30, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες είχε δηλώσει πως «ο πλανήτης πρέπει να ακολουθήσει μια συντεταγμένη και δίκαιη πορεία απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα». Όταν ρωτήθηκε αν η αδυναμία συμφωνίας για τον οδικό χάρτη θα σήμαινε αποτυχία της διάσκεψης, απάντησε διπλωματικά ότι «Αυτή δεν είναι η στιγμή να μιλάμε για αποτυχία, αλλά η στιγμή να εμποδίσουμε την αποτυχία».
Μετά το πέρας της, οι ανακοινώσεις της UNFCCC αναφέρουν πως οι συνομιλίες, παρ΄ ότι έφτασαν στα όρια της κατάρρευσης, κατέληξαν σε συμφωνία και έδειξαν ότι 194 χώρες μπορούν να συνεργαστούν παρά την εντεινόμενη γεωπολιτική πόλωση.
Ωστόσο, η συμφωνία ήταν και πάλι ένας συμβιβασμός χαμηλών φιλοδοξιών, με παραθυράκια και ασάφειες, χωρίς σχέδια για την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα και την προστασία των δασών και χωρίς δέσμευση των ανεπτυγμένων χώρων για αύξηση της κλιματικής χρηματοδότησης, τόσο για την προσαρμογή όσο και συνολικά.
Η διάσκεψη, επίσης, ανέδειξε ξεκάθαρα τη βούληση πολλών κρατών να συνεχίσουν την προσπάθεια για έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα και προστασία των δασών παράλληλα, αλλά ενδεχομένως έξω από το πλαίσιο της UNFCCC, κάτι που υπογραμμίζει την απογοήτευση και την έλλειψη εμπιστοσύνης στη διαδικασία των COP.
Θα δούμε τι θα σημάνει αυτό τους μήνες που έρχονται, αλλά και στην επόμενη COP, η οποία, μετά από μια πρωτοφανή απόφαση που ακολούθησε μήνες αδιεξόδου, θα διεξαχθεί στην Αττάλλεια της Τουρκίας, αλλά υπό την Προεδρία της … Αυστραλίας.
