Επίσκοπος Μελιτηνής: Οι Ρωγμές στην Πέτρα
Μάξιμος Παφίλης, Επίσκοπος Μελιτηνής
Στην εσχατιά της Γαλιλαίας, εκεί όπου οι πέτρινες προσευχές αντηχούν στις εσοχές των ερειπίων, στην Καισάρεια του Φιλίππου· έναν τόπο εμποτισμένο με τη σφραγίδα μιας κοσμικής εξουσίας που φιλοδόξησε να καταστεί αιώνια, ο Χριστός εκφέρει μια ερώτηση που διαπερνά το ύφασμα του χρόνου με την οξύτητα μιας εσωτερικής προφητείας. Ανάμεσα στα μάρμαρα αφιερωμένα στον Καίσαρα και στις αρχαίες πηγές του Ιορδάνη που ανάβλυζαν ως υπόμνηση μιας ανέκφραστης αρχής, ακούστηκε η φράση: «Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου;» (Ματθ. 16,13). Δεν επρόκειτο για ένα ερώτημα κατηγορικής ταξινόμησης ούτε για θεολογική διερεύνηση· ήταν μια λυτρωτική τομή μέσα στο καθηλωμένο βλέμμα των μαθητών, ένα αίτημα να διαλυθεί ο μύθος των εύκολων ερμηνειών και να στραφεί ο νους στην κατακόρυφη σιγή του αληθινού.
Οι πρώτες τους απαντήσεις αντηχούσαν την ανακύκλωση των γραφικών προτύπων – Ηλίας, Ιερεμίας, Ιωάννης – σαν απεγνωσμένες απόπειρες να περιχαρακώσουν το ανήκουστο εντός του προϋπάρξαντος. Η ανθρώπινη σκέψη, άτολμη απέναντι στο αίνιγμα της Ενσάρκωσης, ζητούσε καταφύγιο στα αναγνωρίσιμα πρότυπα, προκειμένου να αναχαιτίσει την αποκάλυψη. Έτσι ενεργούμε διαρκώς· μεταμφιέζουμε το απόλυτο σε φιλάνθρωπο κήρυγμα, το άγιο σε ηθικό παράδειγμα, τον Θεό σε συμβολή για την πρόοδο της κοινωνίας. Μια συνεχή υποχώρηση της βούλησης από την πρόκληση της θεότητας.
Όμως μέσα από τη διστακτική ηχώ των άλλων, υψώνεται η φωνή του Σίμωνα, μια φωνή που προέκυψε από την έκλαμψη μιας καρδιάς που βρέθηκε γυμνή ενώπιον του Θεού. «Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς, ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος» (Ματθ. 16,16). Αυτή η ομολογία δεν ήταν σχήμα ρητορικό· ήταν ρήξη με κάθε αναπαραστατικό μηχανισμό, ήταν είσοδος στον άχρονο χρόνο της Αποκάλυψης. Ο Ιησούς επιβεβαιώνει ότι τούτο «σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέ σοι, ἀλλ’ ὁ Πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»· μαρτυρώντας πως η αλήθεια δεν διδάσκεται αλλά αποκαλύπτεται.
Πάνω σε αυτήν ακριβώς την πέτρα, την ίδια την ομολογία, θεμελιώνεται η Εκκλησία. «Σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν» (Ματθ. 16,18). Πόσο παράδοξο· η πέτρα αυτή δεν είναι ακατάτμητο μάρμαρο, αλλά ένας άνθρωπος με αστάθειες, ρήγματα, και ευτέλεια: ένας ψαράς από τη Βηθσαϊδά, που υποσχέθηκε πίστη ως τον θάνατο κι έπειτα αρνήθηκε τον Διδάσκαλο μπροστά στη φλόγα μιας αυλής. Πέτρα που βυθίζεται, αμφιβάλλει, μα εξακολουθεί να καλείται χάρη στην προθυμία της να καταρρεύσει και να αναστηθεί.
Η πατερική σοφία, με την αυστηρότητα της θεολογικής ακρίβειας, ερμήνευσε ορθά πως το θεμέλιο είναι η πίστη του προσώπου. Ο Μέγας Φώτιος το σημειώνει: «Πέτρα δὲ “τῆς ἐκκλησίας” ἐστὶν ἡ ὁμολογία τῆς θεότητος τοῦ Ἰησοῦ, ἡ γενομένη μὲν ὑπὸ τοῦ Πέτρου, κοινὴ δὲ οὖσα τῶν ἀποστόλων».[1] Δεν έχουμε εδώ αυτοκρατορική διαδοχή· έχουμε ευχαριστιακή κοινότητα.
Η Εκκλησία θεμελιώνεται στη χάρη που διαπερνά τις ρωγμές. Οι κλείδες της Βασιλείας είναι σύνεργα ιατρικά, όχι σκήπτρα. Η εξουσία που μεταδίδεται δεν είναι άσκηση επιβολής, αλλά προσφορά θεραπείας. Όποιος επιχειρεί να μετατρέψει την ομολογία σε εδραίωση προσώπου, μετατρέπει την πίστη σε φατριασμό. Ο Κωνστάντιος ο από Σιναίου θυμίζει τον Απόστολο Παύλο: «ἐγὼ μὲν εἰμι Παύλου, ἐγὼ δὲ Ἀπολλώ, ἐγὼ δὲ Κηφᾶ»[2] – και με αυτά τα λόγια αποκαλύπτει την πλάνη των διαιρέσεων. Εκκλησία που στηρίζεται σε πρόσωπα είναι σώμα ήδη τεμαχισμένο. Και πλάι σε αυτήν την αστάθμητη πέτρα, αναδύεται η παράλληλη ρίζα· ο Παύλος. Γέννημα της φυλής Βενιαμίν, μελετητής του Νόμου υπό τον Γαμαλιήλ, ο Σαούλ υπήρξε η ενσάρκωση της νομοκανονικής ευλάβειας, σφυρηλατημένος στο καμίνι της φαρισαϊκής αυστηρότητας. Δεν ξεκίνησε ως αδιάφορος· ξεκίνησε ως διώκτης, φλογισμένος από την πεποίθηση ότι υπερασπίζεται την καθαρότητα του Θεού. Στη λιθοβολία του Στεφάνου δεν ήταν περαστικός, ήταν παρών, και η παρουσία του είχε την οξύτητα ενός θεολογικού πολέμου. Η μεταστροφή του δεν υπήρξε ομαλή καμπύλη, ήταν ρήγμα. Φως που καταλύει την όραση, φωνή που ρίχνει καταγής τον θώρακα της αυτάρκειας. Δεν «βρήκε» τον Χριστό· ο Χριστός τον συνέτριψε, ώστε να τον αναπλάσει. Και τον ονομάζει «σκεῦος ἐκλογῆς… τοῦ βαστάσαι τὸ ὄνομά μου ἐνώπιον ἐθνῶν καὶ βασιλέων» (Πράξ. 9,15). Πήλινο δοχείο -φθαρτό και εύθραυστο- που περιέχει το ανεκλάλητο.
Ο Παύλος δεν οικοδομεί θεολογία από την απόσταση της αφηρημένης σύλληψης· γράφει με το αίμα των πληγών του, με τη χαραγμένη σιωπή της μεταμέλειας. Τα γράμματά του δεν είναι σύστημα, είναι αντίλαλος μιας κατακλυσμιαίας εμπειρίας χάριτος. Η μαρτυρία του, λόγος και πληγή, καταλήγει να κατακλύζει τη Ρώμη, ξεκινώντας από τα υπόγεια των δεσμών για να φτάσει στα ύψη της μεταμόρφωσης.
Πέτρος και Παύλος. Ο σταυρωμένος ανάποδα κι ο αποκεφαλισμένος· δύο τρόποι μαρτυρίας που συναντιούνται στη διάλυση του εγώ. Ο ένας σώμα που ανατρέπεται, ο άλλος φωνή που σιγεί, μα και οι δύο υπερβαίνουν την ιστορία. Δεν είναι άγιοι βιτρό· είναι συντετριμμένοι άνθρωποι, και ως τέτοιοι μεταμορφωμένοι. Ο ένας θεμέλιο, ο άλλος ροπή· ο ένας κοινοτικό κάλεσμα, ο άλλος αποστολικό ρήγμα.
Και αυτό το δυϊκό σχήμα -ψαράς και νομοδιδάσκαλος- δεν εξαντλείται στη συμπληρωματικότητα· είναι η έκφραση της ίδιας Πνοής μέσα από διαφορετικές ποιότητες ύλης. Το Ευαγγέλιο δεν διαδίδεται μέσα από την πληρότητα, αλλά από την πληγή. Δεν οικοδομείται πάνω στην τελειότητα, αλλά στη συγκατάβαση της Χάριτος. Η ιστορία της σωτηρίας γράφεται με φωνές ραγισμένες.
Και η ερώτηση του Χριστού δεν έπαψε. Αντηχεί στους διαδρόμους της καθημερινότητας, στο ρίγος της μοναξιάς, στα αδιέξοδα του νου. «Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι;». Η απάντηση δεν κρύβεται στη σύνοψη κατηχήσεων ούτε στην επανάληψη μιας εκκλησιαστικής ορολογίας. Η απάντηση αναβλύζει από το προσωπικό έρεβος, από τον τόπο όπου αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως ραγισμένο αγγείο.
Η Εκκλησία δεν επιβιώνει επειδή είναι αλάθητη· επιμένει επειδή μέσα από τις ρωγμές των θεμελίων της -τις αρνήσεις των Πέτρων, τους διωγμούς των Παύλων- ανασαίνει το φως ενός άλλου κόσμου. Μιας Βασιλείας που δεν ιδρύεται με συνθήκες, αλλά γεννιέται μέσα στη θυσιαστική ομολογία εκείνων που τολμούν να πουν: «Σὺ εἶ ὁ Χριστός».
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την προϋπόθεση αναφοράς του ονόματος του συγγραφέα, Επισκόπου Μελιτηνής Μαξίμου Παφίλη.
[1] Φώτιος Α΄ Κωνσταντινουπόλεως. Λόγοι καὶ Ὁμιλίαι Ὀγδοήκοντα Τρεῖς. Επιμέλεια Σ. Ἀριστάρχου. Τόμος Πρῶτος. Ἐν Κωνσταντινουπόλει: Τύποις The Annuaire Oriental & Printing Co, 1900, 465.
[2] Κωνστάντιος Α΄ ὁ ἀπὸ Σιναίου. Βιογραφία καὶ Συγγραφαὶ αἱ ἐλάσσονες ἐκκλησιαστικαὶ καὶ φιλολογικαί, καὶ τινες ἐπιστολαὶ τοῦ αὐτοῦ. Επιμέλεια Θεοδώρου Μ. Ἀριστοκλέους. Ἐν Κωνσταντινουπόλει: Ἐκ τοῦ τυπογραφείου τῆς «Προόδου», 1866, 212.
————————————-
«The Cracks in the Stone»
Maximos Pafilis, Bishop of Melitene (translation from the original Greek text)
In the furthest bounds of Galilee, there where the stone prayers resound in the recesses of the ruins, in Caesarea Philippi; a place imbued with the seal of a worldly power that aspired to become eternal, Christ utters a question that penetrates the fabric of time with the acuity of an inner prophecy. Among the marbles dedicated to Caesar and the ancient springs of the Jordan that welled up as a reminder of an unexpressed beginning, the word was heard: “Who do people say the Son of Man is?” (Matthew 16:13). It was not a question of categorical classification nor for theological investigation; it was a redemptive incision within the transfixed gaze of the disciples, a demand for the myth of easy interpretations to be dissolved and for the mind to turn to the vertical silence of the true.
Their first answers echoed the recycling of scriptural archetypes – Elijah, Jeremiah, John – like desperate attempts to confine the unheard-of within the pre-existent. Human thought, timid before the enigma of the Incarnation, sought refuge in recognisable models, in order to hold back the revelation. Thus we act perpetually; we disguise the absolute as a philanthropic sermon, the holy as a moral paradigm, God as a contribution to the progress of society. A continuous retreat of the will from the challenge of divinity.
But from within the hesitant echo of the others, rises the voice of Simon, a voice that emerged from the effulgence of a heart that found itself naked before the divine. “You are the Messiah, the Son of the living God” (Matthew 16:16). This confession was not a rhetorical figure; it was a rupture with every representational mechanism, it was an entry into the timeless time of Revelation. Jesus confirms that this “flesh and blood did not reveal this to you, but my Father in heaven”; testifying that truth is not taught; it is revealed.
Upon this very stone, the confession itself, the Church is founded. “You are Peter, and on this rock I will build my church” (Matthew 16:18). How paradoxical; this stone is not indivisible marble, but a man with instabilities, fractures, and frailty: a fisherman from Bethsaida, who promised faith unto death and then denied the Teacher before the flame of a courtyard. A stone that sinks, doubts, yet continues to be called thanks to its willingness to collapse and to be resurrected.
Patristic wisdom, with the rigour of theological precision, correctly interpreted that the foundation is the faith of the person. Photius the Great notes: “The rock of ‘the church’ is the confession of the divinity of Jesus, made indeed by Peter, but being common to the apostles” (Gr. Πέτρα δὲ “τῆς ἐκκλησίας” ἐστὶν ἡ ὁμολογία τῆς θεότητος τοῦ Ἰησοῦ, ἡ γενομένη μὲν ὑπὸ τοῦ Πέτρου, κοινὴ δὲ οὖσα τῶν ἀποστόλων).[1] We do not have here an imperial succession; we have a eucharistic community.
The Church is founded on the grace that penetrates the fissures. The keys of the Kingdom are medical instruments, not sceptres. The authority that is transmitted is not an exercise of imposition, but an offering of therapy. Whoever attempts to convert the confession into an establishment of a person, transforms faith into factionalism. Constantius of Sinai recalls the apostle Paul: “‘I follow Paul’; another, ‘I follow Apollos’; another, ‘I follow Cephas'”[2] – and with these words reveals the delusion of divisions. A Church that relies on persons is a body already dismembered. And alongside this unstable stone, emerges the parallel root; Paul. A scion of the tribe of Benjamin, a student of the Law under Gamaliel, Saul was the incarnation of nomocanonical piety, forged in the furnace of pharisaical austerity. He did not begin as one indifferent; he began as a persecutor, inflamed by the conviction that he was defending the purity of God. At the stoning of Stephen he was not a passer-by; he was present, and his presence had the acuteness of a theological war.
His conversion was not a smooth curve; it was a rupture. A light that dissolves the vision, a voice that casts to the ground the breastplate of self-sufficiency. He did not “find” Christ; Christ crushed him, so as to reshape him. And calls him “my chosen instrument to proclaim my name to the Gentiles and their kings” (Acts 9:15). An earthen vessel -perishable and fragile- that contains the ineffable.
Paul does not construct a theology from the distance of abstract conception; he writes with the blood of his wounds, with the etched silence of repentance. His letters are not a system; they are the echo of a cataclysmic experience of grace. His testimony, word and wound, ends up overwhelming Rome, starting from the subterranean depths of bonds to reach the heights of transformation.
Peter and Paul. The one crucified upside down and the one beheaded; two modes of martyrdom that meet in the dissolution of the self. The one a body that is overturned, the other a voice that falls silent, yet both transcend history. They are not stained-glass saints; they are broken men, and as such, transformed. The one a foundation, the other a tendency; the one a communal calling, the other an apostolic rupture.
And this dual schema –fisherman and teacher of the law– is not exhausted in complementarity; it is the expression of the same Breath through different qualities of matter. The Gospel is not propagated through completeness, but through the wound. It is not built upon perfection, but on the condescension of Grace. The history of salvation is written with fractured voices.
And Christ’s question has not ceased. It echoes in the corridors of everyday life, in the shiver of loneliness, in the impasses of the mind. “But what about you? Who do you say I am?”. It is not answered with a synopsis of catechisms nor with the repetition of an ecclesiastical terminology. The answer wells up from the personal abyss, from the place where we recognise ourselves as a cracked vessel.
The Church does not survive because it is infallible; it persists because through the cracks of its foundations -the denials of Peters, the persecutions of Pauls- breathes the light of another world. A Kingdom that is not founded by treaties, but is born within the sacrificial confession of those who dare to say: “You are the Messiah”.
Republication is permitted provided that the author’s name, Maximos Pafilis, Bishop of Melitene, is cited.
[1] Photios I of Constantinople. Eighty-Three Speeches and Homilies. Edited by S. Aristarchos. Volume One. Constantinople: The Annuaire Oriental & Printing Co, 1900, 465.
[2] Konstantios I of Sinai. Biography and Minor Ecclesiastical and Philological Works, and Some Letters of the Same. Edited by Theodoros M. Aristokleous. Constantinople: From the printing house of “Proodou” [Progress], 1866, 212.