Shein, Temu και οι αλγόριθμοι που δημιουργούν εξάρτηση από τις αγορές – Ο τρόπος με τον οποίο «κερδίζουν» τους καταναλωτές

Οι εφαρμογές και οι πλατφόρμες όπως το Shein, το Temu και το AliExpress δεν είναι απλώς online καταστήματα· αποτελούν περίπλοκα ψηφιακά οικοσυστήματα που συνδυάζουν ψυχολογία, δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη για να επηρεάζουν τις αγοραστικές μας αποφάσεις.

Πίσω από κάθε κλικ, κάθε ειδοποίηση και κάθε προσφορά που «λήγει σε λίγα λεπτά», λειτουργούν εξελιγμένοι αλγόριθμοι που μαθαίνουν τις συνήθειές μας, προβλέπουν τις επιθυμίες μας και τελικά κατευθύνουν τη συμπεριφορά μας.

Η τεχνητή νοημοσύνη ως «καρδιά» του συστήματος

Όπως εξηγούν οι καθηγητές Ghassan Paul Yacoub (EDHEC Business School) και Loïc Plé (IÉSEG School of Management), η AI βρίσκεται στον πυρήνα του επιχειρηματικού μοντέλου αυτών των εταιρειών, μετατρέποντας τις αγορές σε μια εμπειρία που αγγίζει τα όρια ανάμεσα στην επιθυμία και τον εθισμό.

Σε ελάχιστα χρόνια, οι υπερ-φθηνές πλατφόρμες άλλαξαν ριζικά το ηλεκτρονικό εμπόριο. Στη Γαλλία, οι συναλλαγές μέσω αυτών αυξήθηκαν κατά 20% μέσα σε έναν χρόνο, ενώ τα πακέτα που διακινούνται από τη γαλλική ταχυδρομική υπηρεσία εκτοξεύτηκαν από 5% σε 22% μέσα σε πέντε χρόνια.

Η εκρηκτική αυτή ανάπτυξη δεν οφείλεται μόνο στις χαμηλές τιμές· οι ερευνητές τονίζουν πως η τεχνητή νοημοσύνη καλλιεργεί έναν νέο τύπο “πιστότητας”, όχι απέναντι στη μάρκα, αλλά στο συναίσθημα της ίδιας της αγοραστικής εμπειρίας.

Αλγόριθμοι που «διαβάζουν» και διαμορφώνουν συμπεριφορές

Οι αλγόριθμοι δεν περιορίζονται στο να παρακολουθούν τις αγορές μας. Μαθαίνουν από τη συμπεριφορά μας, προβλέπουν τα επόμενα βήματά μας και προσαρμόζουν δυναμικά το περιβάλλον της εφαρμογής.
Αν σταθείτε λίγο παραπάνω πάνω σε ένα προϊόν ή το βάλετε στο καλάθι χωρίς να ολοκληρώσετε την αγορά, την επόμενη φορά θα σας περιμένει μια στοχευμένη έκπτωση ή μια ειδοποίηση «μόνο για εσάς».

Η AI δεν παρακολουθεί απλώς – χειραγωγεί. Δημιουργεί τεχνητές ανάγκες και τροφοδοτεί το γνωστό FOMO (fear of missing out), το άγχος ότι θα χάσετε μια μοναδική ευκαιρία. Κάθε πάτημα, κάθε scroll, κάθε δευτερόλεπτο παραμονής σε μια εικόνα, ενισχύει αυτόν τον κύκλο πρόβλεψης και εξάρτησης.

Όταν οι αγορές γίνονται παιχνίδι

Μια ακόμη ισχυρή τεχνική είναι η gamification – η μετατροπή της αγοραστικής εμπειρίας σε παιχνίδι. Το Temu, για παράδειγμα, θυμίζει περισσότερο καζίνο παρά ηλεκτρονικό κατάστημα: τροχοί της τύχης, χρονόμετρα, μπόνους, κουπόνια που ξεκλειδώνονται.
Όλα αυτά ενεργοποιούν τους ίδιους μηχανισμούς ανταμοιβής του εγκεφάλου που προκαλούν τα τυχερά παιχνίδια.

Η AI ελέγχει με ακρίβεια το πότε θα εμφανιστεί μια ειδοποίηση ή μια προσφορά, ώστε να μεγιστοποιήσει την πιθανότητα αγοράς. Οι μικρο-εφαρμογές όπως Farmland ή Fishland υπόσχονται δώρα, αλλά στην πράξη σε κρατούν «κολλημένο» στην εφαρμογή, καταγράφοντας συνεχώς δεδομένα για σένα.

Η δύναμη της υπερ-προσωποποίησης

Κάθε χρήστης βλέπει ένα μοναδικά προσαρμοσμένο ηλεκτρονικό κατάστημα. Τα χρώματα, η σειρά των προϊόντων, οι ειδοποιήσεις και οι εκπτώσεις αλλάζουν ανάλογα με τις προηγούμενες επιλογές του.

Στο Shein, η τεχνητή νοημοσύνη συλλέγει πληροφορίες όχι μόνο μέσα από την πλατφόρμα, αλλά και από το διαδίκτυο — αναζητήσεις, social media, ακόμα και σελίδες ανταγωνιστών.
Έτσι μπορεί να προβλέπει τις τάσεις σχεδόν σε πραγματικό χρόνο και να προσαρμόζει ακαριαία την παραγωγή της. Οι προμηθευτές της παράγουν μικρές παρτίδες (100 τεμαχίων ή λιγότερο), μειώνοντας το ρίσκο και αυξάνοντας την ταχύτητα. Το αποτέλεσμα; Ένα «ζωντανό» σύστημα μόδας που αντιδρά στις επιθυμίες των χρηστών μέσα σε λίγες μέρες.

Τα σκοτεινά σημεία: ηθική και διαφάνεια

Όμως αυτή η νέα πραγματικότητα γεννά σοβαρά ηθικά και νομικά ζητήματα. Οι αλγόριθμοι αυτοί λειτουργούν ως «μαύρα κουτιά» – κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι δεδομένα συλλέγουν και πώς τα αξιοποιούν.

Το 2022, η Shein τιμωρήθηκε από το κράτος της Νέας Υόρκης επειδή απέκρυψε παραβίαση δεδομένων 40 εκατομμυρίων χρηστών. Παράλληλα, βρίσκεται υπό έρευνα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παραπλανητικές πρακτικές, όπως ψεύτικες εκπτώσεις και ασαφείς όρους επικοινωνίας.

Σύμφωνα με τη Statista (2024), τα συστήματα συστάσεων που βασίζονται σε AI επηρεάζουν περίπου το 35% όλων των online αγορών παγκοσμίως — αποδεικνύοντας ότι η σχέση μας με την κατανάλωση έχει ήδη αλλάξει ριζικά. Δεν αγοράζουμε πλέον ό,τι θέλουμε, αλλά ό,τι μας κάνει να θέλουμε ο αλγόριθμος.

Ρυθμιστικά πλαίσια και προκλήσεις

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να αντιμετωπίσει το φαινόμενο μέσω του Digital Services Act (DSA) και του AI Act, που στοχεύουν σε περισσότερη διαφάνεια και προστασία των χρηστών.
Τα νέα αυτά πλαίσια υποχρεώνουν τις εταιρείες να ενημερώνουν όταν μια πρόταση προέρχεται από AI, να αποφεύγουν την παραπλανητική χρήση αλγορίθμων υψηλού ρίσκου και να περιορίζουν πιθανές προκαταλήψεις.

Ωστόσο, το μεγάλο ερώτημα παραμένει: πώς ελέγχεις έναν αλγόριθμο που «μαθαίνει» και αλλάζει διαρκώς;

Η νέα εποχή της «τεχνητής κατανάλωσης»

Όπως σημειώνουν οι Yacoub και Plé, έχουμε ήδη περάσει στην εποχή της τεχνητής κατανάλωσης — όπου οι αγορές δεν είναι αυθόρμητες επιλογές, αλλά αποτελέσματα αλληλεπίδρασης με ένα σύστημα που μας γνωρίζει καλύτερα απ’ όσο γνωρίζουμε εμείς τον εαυτό μας.

Οι πλατφόρμες αυτές δεν πουλάνε μόνο προϊόντα, αλλά την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Κάθε swipe, κάθε scroll, κάθε «κλικ» έχει ήδη προβλεφθεί. Και έτσι, όσο πιο «έξυπνες» γίνονται οι αγορές μας, τόσο πιο προβλέψιμοι και εξαρτημένοι γινόμαστε — πειθόμενοι, ξανά και ξανά, ότι η επόμενη προσφορά όντως λήγει σε τρία λεπτά.

πηγή iefimerida/επιμέλεια Π&Π