Τί είναι η ψυχική διαταραχή

Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν μια σειρά διαταραχών που επηρεάζουν το συναίσθημα, τη σκέψη, τη συμπεριφορά, τη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής και εντέλει την ψυχική υγεία του ατόμου. Η έννοια διαταραχή θα μπορούσε να οριστεί ως ένα σύνολο προβλημάτων, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικής δυσκολίας, δυσφορίας, βλάβης και / ή ταλαιπωρίας στην καθημερινή ζωή ενός ατόμου.

 

Σημαντικές πληροφορίες για τις ψυχικές διαταραχές

Είναι συχνές (25% Παγκόσμιος οργανισμός υγείας)

Δεν είναι μόνιμες

Δεν είναι θέμα αδυναμίας

Δεν οδηγούν στη βία

Δεν είναι ασύμβατες με την εργασία

Είναι αντιμετωπίσιμες

Προλαμβάνονται σε ικανό βαθμό

Το στρες είναι παράγοντας κινδύνου

Ποιες είναι οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές

Σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού πάσχει από κοινές ψυχικές διαταραχές, πολύ περισσότερες από όσες πιστεύαμε. Μια τελευταία μελέτη στην Ελλάδα τις τοποθετεί στο ~14%, με σημαντικούς περιορισμούς όμως (όπως το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής) που υποδηλώνουν ότι το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο. Οι κυριότερες ψυχικές διαταραχές είναι :

 

Συναισθηματικές διαταραχές

Κατάθλιψη

Διπολική διαταραχή

Δυσθυμία

Κυκλοθυμία

Αγχώδεις διαταραχές

Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Διαταραχή πανικού

Αγοραφοβία

Κοινωνική φοβία

Φοβίες

Διαταραχή μετατραυματικού στρες

Ψυχώσεις

Σχιζοφρένεια

Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή

Παραληρητική διαταραχή

Δ/χές ιδεοψυχαναγκαστικού Φάσματος

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Δ/χή παρασυσσώρευσης

Τριχοτιλλομανία

ΔΕΠΥ – ADHD

 

(Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας)

 

Αϋπνία & άλλες διαταραχές ύπνου

 

Αλκοολισμός

 

Εθισμοί

 

Διαταραχές πρόσληψης τροφής

Ψυχογενής βουλιμία

Ψυχογενής ανορεξία

Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας

Σωματικές & Σχετικές Δ/χές

Ινομυαλγία

Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου

Διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων

Υποχονδρίαση

Υστερία (Διαταραχή μετατροπής)

Ψυχοσεξουαλικές διαταραχές

 

Διαταραχές Προσαρμογής

 

Διαταραχές ελέγχου παρορμήσεων & συμπεριφοράς

Διαλείπουσα εκρηκτική δ/χή

Διαταραχές προσωπικότητας

Οριακή διαταραχή

Ναρκισσιστική διαταραχή

Αντικοινωνική διαταραχή

Ιστριονική (υστερική) προσωπικότητα

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας

Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας

Άνοια

 

Οργανικά ψυχοσύνδρομα

 

Είναι ίσως ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ενώ υπάρχει στίγμα (λιγότερο βέβαια σε σχέση με το παρελθόν) προς τους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές, οι τελευταίες δεν κάνουν καθόλου διακρίσεις με την έννοια ότι εμφανίζονται σε όλους τους ανθρώπους ασχέτως φύλου, φυλής, χρώματος, ηλικίας, καταγωγής, επαγγέλματος (π.χ. γιατροί) κ.λ.π.

 

ψυχικές διαταραχές

Οι θεραπείες για τις ψυχικές διαταραχές σήμερα

Ένα από τα μείζονα ζητήματα στην ψυχιατρική είναι η αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων θεραπευτικών μεθόδων.

 

Είναι διάχυτη και διαχρονική η εντύπωση που διατηρεί η πλειοψηφία του κόσμου ότι «οι ψυχικές διαταραχές δε θεραπεύονται». Στόχος του άρθρου είναι να προσπαθήσει να φέρει σε πιο ρεαλιστικά μέτρα την εντύπωση αυτή.

 

Καταρχήν η φράση από μόνη της συνιστά μια γενίκευση και άρα δεν ευσταθεί. Μια σωστότερη έκφραση θα ήταν «κάποιες ψυχικές διαταραχές δε θεραπεύονται».

 

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν διαφορετικά ποσοστά αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών μεθόδων για κάθε διαταραχή. Έτσι για παράδειγμα μπορούμε να πούμε ότι οι αγχώδεις διαταραχές έχουν υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης στη θεραπεία είτε αυτή είναι φαρμακευτική, είτε ψυχοθεραπευτική είτε ο συνδυασμός τους, είτε και σε συνδυασμό με μη καθαρά ιατρικές παρεμβάσεις.

 

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η σχιζοφρένεια, με χαμηλά ποσοστά επιτυχούς θεραπείας. Η διπολική διαταραχή βρίσκεται σε ελαφρώς καλύτερο επίπεδο από τη σχιζοφρένεια. Η κατάθλιψη σε ποσοστό περίπου 66% ανταποκρίνεται στην αρχική θεραπεία.

 

Από τις διαταραχές διατροφής η ψυχογενής ανορεξία συνιστά μια πολύ δύσκολη κατάσταση, ενώ η βουλιμία αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα. Πολλοί άνθρωποι με διαταραχές προσωπικότητας δεν αναζητούν ποτέ θεραπεία, από την άλλη πλευρά βέβαια κάποιες από τις διαταραχές προσωπικότητας όπως η οριακή διαταραχή αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ψυχιατρικής και μπορεί να απαιτούν χρόνια ψυχοθεραπεία. Τέλος η θεραπευτική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων επίσης υπολείπεται σε αποτελεσματικότητα στις μέρες μας. Έτσι από τα παραπάνω προκύπτει ότι η «λαϊκή εντύπωση» στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε πραγματικά δεδομένα. Τελειώνει όμως το θέμα εδώ;

 

Ίαση ή θεραπεία;

Συνεχίζοντας, είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε τον όρο θεραπεία. Αν με τον όρο αυτόν εννοούμε την πλήρη εξάλειψη του παθολογικού παράγοντα, την ίαση, τότε ατυχήσαμε στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Βέβαια εδώ πρέπει να αναγνωριστεί το εξής σημαντικό θέμα.Σε σημαντικό ποσοστό των ψυχικών διαταραχών η συνεχιζόμενη λήψη φαρμακευτικής αγωγής για συνήθως μεγάλα διαστήματα προσφέρει αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Θεωρείται αυτό θεραπεία; Σύμφωνα με τα λεξικά ναι.

 

Αν όχι, τότε το ίδιο μπορούμε να πούμε για την πλειοψηφία των ασθενειών ανεξαρτήτως ειδικότητας. Για παράδειγμα στο σακχαρώδη διαβήτη η διακοπή λήψης της αγωγής δεν είναι επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενή; Το ίδιο δεν ισχύει για τις θυρεοειδοπάθειες, την καρδιαγγειακή νόσο, για διάφορες νευρολογικές παθήσεις κ.α.; Ίαση του διαβήτη θα μπορούσε να επιτευχθεί εάν υπήρχε τρόπος οριστικής επιδιόρθωσης της παθολογικής λειτουργίας των κυττάρων του παγκρέατος.

 

Ίαση στην ψυχιατρική αντίστοιχα θα μπορούσε να σημαίνει οριστική επιδιόρθωση των νευρικών κυττάρων και κυκλωμάτων του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην εκάστοτε διαταραχή. Έτσι λοιπόν θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι η μοναδική ειδικότητα που σε ορισμένες περιπτώσεις (και όχι σε όλες) μπορεί να προσφέρει ίαση είναι η χειρουργική, γιατί παρέχει τη δυνατότητα αφαίρεσης του παθολογικού παράγοντα. Άρα αν υιοθετήσουμε την κατάλληλη ερμηνεία του όρου θεραπεία, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι διαφορές της ψυχιατρικής θεραπείας από αυτές άλλων ειδικοτήτων δεν είναι τόσο μεγάλες όσο φαινομενικά θεωρείται.

 

Υποχρεωτικά βάσει των παραπάνω, θα πρέπει να αφήσουμε προς το παρόν την έννοια ίαση και να ορίσουμε τη θεραπεία ως την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των ψυχικών διαταραχών.

 

Στην ψυχιατρική η φαρμακευτική θεραπεία στοχεύει στην επιδιόρθωση μιας σειράς από νευρικές διασυνδέσεις στον εγκέφαλο, η δυσλειτουργία των οποίων θεωρείται υπεύθυνη για συμπτώματα όπως οι παραληρητικές ιδέες, οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, το καταθλιπτικό, το ευφορικό, το δυσφορικό συναίσθημα, η απάθεια, το υπερβολικό άγχος, η συμπεριφορά εξάρτησης κ.α.

 

Οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι απαραίτητο να λαμβάνουν την πρέπουσα ιατρική φροντίδα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι άτομα με σοβαρή ψυχική ασθένεια έχουν 2-3 φορές υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από το γενικό πληθυσμό. Σωματικές ασθένειες, καρδιαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης, παχυσαρκία και αναπνευστικές παθήσεις (λόγω και υψηλού ποσοστού καπνίσματος) συμβαίνουν σε μεγαλύτερη συχνότητα σε άτομα με ψυχικές διαταραχές.

 

Ποια είναι τα βιολογικά δεδομένα στις ψυχικές διαταραχές;

Ισχυρότατες ενδείξεις προκύπτουν από έρευνες στη νευροανατομία/νευροφυσιολογία του εγκεφάλου, όπου με απεικονιστικές μεθόδους (CT,MRI,fMRI,SPECT,PET) αναγνωρίζονται τόσο αυξομειώσεις στο μέγεθος όσο και στη δραστηριότητα διακριτών εγκεφαλικών περιοχών στις διάφορες ψυχιατρικές διαταραχές. Επιπλέον σε νευροβιολογικό επίπεδο η έρευνα στο επίπεδο των νευροδιαβιβαστών και των υποδοχέων τους παρέχει ολοένα και αυξανόμενες ενδείξεις ότι η φαρμακευτική τροποποίηση της λειτουργίας τους επηρεάζει θετικά την ψυχική υγεία, προσφέροντας θεραπευτικό αποτέλεσμα.

 

Παθολογικά επίπεδα μεταβολιτών διαφόρων νευροδιαβιβαστών ( π.χ. το 5HIAA μεταβολίτης της σεροτονίνης) σε εργαστηριακούς ελέγχους βιολογικών υγρών, αλλά και σε νεκροτομικές έρευνες, επίσης υποστηρίζουν τη θεώρηση αυτή. Η διερεύνηση της επίδρασης ψυχοδραστικών ναρκωτικών ουσιών στον εγκέφαλο συνεπικουρούν αυτό το πλαίσιο, με κορυφαίο παράδειγμα το κύκλωμα της ντοπαμίνης και πώς η διαταραχή του κατά τη χρήση ουσιών δημιουργεί εξάρτηση.

 

Επιπλέον, μεταλλάξεις στα γονίδια του κυτοχρώματος P450 ,το οποίο αποτελεί ηπατικό σύστημα ενζύμων μεταβολισμού (CYP2D6,CYP2C19,CYP2C9,CYP1A2,CYP3A4) δύναται να επηρεάσουν τη δραστικότητα των περισσότερων ψυχιατρικών φαρμακευτικών παραγόντων, με πιθανό αποτέλεσμα τη μη ανταπόκριση στη θεραπεία. Η έρευνα στα πεδία αυτά είναι σε «οργασμό» στις προηγμένες χώρες του εξωτερικού, με τις ξένες κυβερνήσεις όπως η αμερικανική να αποδίδουν μεγάλη σημασία στη διερεύνηση του ανθρώπινου εγκεφάλου.

 

Τέλος η μοριακή γενετική είναι άλλος ένας τομέας που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εντοπίζει συγκεκριμένα τμήματα του ανθρώπινου γονιδιώματος με παθολογικό υπόβαθρο και σχετίζονται με διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Παραδείγματα αποτελούν το γονίδιο της διαμεμβρανικής πρωτείνης μεταφορέα της σεροτονίνης. Άτομα που φέρουν το κοντό αλλήλιο του γονιδίου σε ομόζυγη κατάσταση, παρουσιάζουν τη λεγόμενη γενετική ευαλωτότητα σε καταθλιπτικά επεισόδια υπό το βάρος των εκάστοτε ψυχοπιεστικών γεγονότων.

 

Μάθετε περισσότερα για την κληρονομικότητα των ψυχικών διαταραχών

 

Κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε στη συζήτηση περί θεραπείας είναι ότι σε μεγάλο ποσοστό η συμμόρφωση των ασθενών με τα φάρμακα είναι προβληματική. Υπάρχουν αρκετά σενάρια : άρνηση λήψης, ταχεία διακοπή ή διακοπή νωρίτερα από το συνιστώμενο, παράλειψη δόσεων, λήψη με διαφορετικό τρόπο από τις ιατρικές οδηγίες, διακοπή παρακολούθησης από τον ειδικό μετά από την πρώτη επίσκεψη με αποτέλεσμα τη μη σωστά συνεχιζόμενη ρύθμιση της φ.αγωγής κ.α.

 

Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι μέρος της ανεπαρκούς συμμόρφωσης οφείλεται στο στίγμα και στην ίδια τη φύση των ψυχικών διαταραχών, καθώς σε σημαντικό ποσοστό εξ’ αυτών παραβλάπτεται η ορθή κρίση του ασθενή σχετικά με την πορεία της υγείας του (έλλειψης εναισθησίας) κυρίως στις ψυχωτικού τύπου διαταραχές. Έχει παρατηρηθεί δε σε ουκ ολίγες περιπτώσεις ότι ακόμη και το συγγενικό περιβάλλον που θεωρητικά και κυριολεκτικά (συνήθως) δε νοσεί, δε συμβάλλει όσο θα μπορούσε στη βελτίωση της συμμόρφωσης του ασθενή.

 

Ως επίλογος, η αλματώδης εξέλιξη των νευροεπιστημών, σε συνδυασμό με ένα μεγαλύτερο έλεγχο των προαναφερόμενων παραμέτρων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας και τη συμμόρφωση των ασθενών σε αυτή , είναι ο δρόμος που μπορεί να προδιαγράψει ένα πιο ευοίωνο μέλλον για τη θεραπεία  των ψυχικών παθήσεων.

 

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής

kalimeristherapist.com